Tiroid bezinin az çalışmasına ve bu nedenle tiroid hormonlarını az üretmesine ve sonuçta kanımızda tiroid hormonlarının (T3 ve T4) düşük olması durumuna tiroid yetmezliği veya tıp dilinde hipotiroidi denir. Tiroid hormon yetersizliği sonucu vücudumuzun tüm metabolik olaylarında yaygın yavaşlama vardır ve bu nedenle vücudun dengesi alt üst olur. Vücuttaki bu bozuklukların yanı sıra ruhsal çöküntü, unutkanlık, hareketlerde yavaşlama ve uykusuzluk görülür. Hamilelik döneminde tedavi edilmeyen tiroid yetmezliği bebeklerde zeka geriliğine neden olabilmektedir.

Hipotiroidizm,  toplumda % 4.6  oranında bulunur. Bunun çoğunluğunu başlangıç halindeki veya hafif derecedeki  tiroid bezi yetmezliği (sadece TSH yüksek fakat T3 ve T4 normal olması) oluşturur.   Tiroid yetmezliği tiroid fazla çalışmasından daha çok görülür ve nodüllerden sonra en sık görülen tiroid hastalığıdır.

Tiroid yetmezliği kadınlarda daha sık görülür ve yaşın artmasıyla sıklığı çok artar.

Bebek ve çocuklarda büyüme ve gelişmede belirgin gecikmeye, erişkinlerde ise vücut metabolizmasında yavaşlamaya  neden olan tiroid yetmezliği  tedavi edilmediği durumda kalp ve damar hastalıklarına neden olabilmektedir.

Kaç Çeşit Tiroid Bezi Yetmezliği vardır?

Tiroid bezi yetmezliği 3 şekilde gruplandırılabilir:

1. Hastalığın ortaya çıktığı yaşa göre:  
a) Doğumsal  olabilir
b) Erişkin yaşta ortaya çıkabilir.

2. Hastalığın şiddetine göre: 
a)    Başlangıç halinde veya hafif derecede yetmezlik (Sadece TSH yüksek fakat T4 ve T3  hormonları normal)
b)    Belirgin  veya tam yetmezlik  (TSH yüksek, T4 ve T3 düşük) şeklinde de ortaya çıkabilir.

3. Hastalığın  yerine göre:
a)    Tiroid bezinin  kendi hastalıkları nedeniyle tiroid  hormon yetmezliği oluşması . Bu durum fazla görülür. Tiroid yetmezlikli  hastaların % 95’inde tiroid bezinde hastalık vardır ve tıp dilinde primer hipotiroidizm  adı verilir.
b)     Beyindeki hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonunun az salgılanması sonucu da  tiroid yetmezliği ortaya çıkabilir. Bu  durum nadir görülür ve tıp dilinde santral  hipotiroidi adı verilir.

Tiroid Bezi Yetmezliğinin Nedenleri Nelerdir?

Tiroid bezi yetmezliği kalıtım, mikroplar, yaşlanma, iyot eksikliği veya fazlalığı ve kullanılan bazı ilaçların yan etkisi nedeniyle oluşabilmektedir.

Tiroid bezi yetmezliğinin en sık nedeni  Hashimoto Hastalığı geçirmektir. Hashimoto hastalarının hemen tamamında  hipotiroidi kalıcı olarak yerleşir. Bu hastalıkta tiroid bezi, nedeni bilinmeyen bir şekilde küçülür ve hormon yapacak hücreler azalır; sonuçta tiroid hormonu az yapıldığından tiroid yetmezliği ortaya çıkar.

Tiroid yetmezliği yapan diğer bir neden İyot yetmezliğidir.  Tiroid hormon yapımı için gerekli olan iyodun her gün yeteri  kadar gıda ve su ile alınması gerekir. Çok az iyot alınca tiroid hormonları yapılamaz ve tiroid yetmezliği ortaya çıkar. Eğer idrar iyodunuz  45 mg/gün’den az ise sizde   iyot yetmezliği vardır.

Selenyum yetmezliği de tiroid hormon yetersizliğine neden olabilir. Ülkemizin bazı bölgelerinde selenyum yetmezliği vardır.

Graves hastalığı  denilen tiroid bezinin fazla çalıştığı  bir hastalığın tedavisi için yapılan radyoaktif iyot tedavisi tiroid bezinde  hasar yaptığından  tedaviden birkaç ay sonra veya ilk yıl içinde tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkar.

Tiroid bezi iltihabı  ( ağrılı veya ağrısız  tiroid bezi iltihabı )  geçiren hastaların bir kısmında tiroid bezi hücrelerindeki hasar düzelmez ve  hormon yapacak hücreler yok olduğundan  kalıcı hipotiroidi  yani tiroid yetmezliği ortaya çıkabilir.

Tiroid ameliyatı olanlarda  tiroid  bezinin ameliyatla  bir kısmı  veya tamamı  çıkarıldığı için tiroid hormonu yapacak hücre azalır veya kalmaz ve  sonunda  hormon azlığı ve tiroid yetmezliği ortaya çıkar. Ameliyatla ne kadar çok doku alınırsa o kadar sık tiroid yetmezliği gelişir. Tiroid bezinin tamamı ameliyatla çıkarılırsa yetmezlik ilk hafta ortaya çıkmaya başlar. Bezin bir kısmı alınanlarda ilerideki aylarda  veya yıllarda  tiroid hormon azlığı ortaya çıkabilir.

Önceden Hashimoto hastalığı olan hastalar  aşırı  miktarda iyot alırlarsa, bu fazla iyot, tiroid bezinde hormon yapılmasını önleyerek tiroid bezi yetmezliğine neden olur. Görüldüğü gibi çok az iyot almak veya çok fazla iyot almak tiroid bezi için zararlıdır.

Bazı ilaçları kullananlarda da tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkabilir. Cordarone isimli kalp ilacı,  psikolojik hastalılıkların tedavisinde kullanılan lityum ilacı  ve hepatit tedavisinde kullanılan interferon ilacı veya interlökin-2 ilacını  kullananlarda da  tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkabilir.

Kanser nedeniyle baş ve boyuna yapılan ışın tedavisi (radyoterapi)  sonrası hastaların % 24’ünde tiroid bezi yetmezliği ortaya çıkar.

Beyinde bulunan hipofiz bezinin hastalıklarında TSH az salgılandığında  tiroid bezinde yeteri kadar hormon yapılamayacağı için hipotiroidi gelişebilir.

Günlük diyetle alınan soya yağı, soya fasulyesi, brokoli, kabak, turp, Brüksel lahanası ve kara lahana tiroid bezi yetmezliği yapmaz. Soya  tiroid hormon ilaçlarının emilimini bozduğundan  tiroid ilacının alındığı öğün yenmemelidir.

Kadmiyum zehirlenmesi :

Kadmiyum pillerde bulunan bir elementtir.  Atık piller içtiğimiz suya karışırsa aşırı kadmiyum alınmış olur. Fazla alınan kadmiyum selenyumu vücuttan atar. Selenyum tiroid hormonu T4’ü T3’e çeviren enzimin yapısında bulunur. Selenyum olmayınca T3  hormonu oluşamaz ve T3 düşüklüğü ve  sonuçta hipotiroidizm denilen tiroid yetmezliği gelişir.

Tiroid yetmezliğine katkıda bulunan beslenme bozuklukları nelerdir?

1.    Gıdalarla  ve içilen suyla çok az  iyot alınması
2.    Sessiz tiroid hastalığı varken aşırı iyotlu tuz yemek
3.    Yağ asit  eksikliği ve protein yetersizliği
4.    Flor ve kloru fazla  su içmek
5.    Karbonhidratlı gıdalarla çok beslenmek
6.    İyot eksikliği olan kişilerin fazla soya fasulyesi veya soya yağı tüketmeleri
7.    Manganez eksikliği
8.    Sigara içmek
9.    Selenyumun az alınması
10.    Çinko eksikliği
11.    Kadmiyum zehirlenmesi
12.    İyot eksikliği olan menopozdaki bir kadının sıcak basmaları için  soyadan elde edilen isoflovan ilacı alması

Bebeklerde Görülen Doğumsal Tiroid Yetmezliği:

Doğumsal  tiroid yetmezliğinin  dünyada en yaygın  nedeni iyot yetmezliğidir. Annenin yeteri kadar iyot almaması  doğan bebekte tiroid bezi yetmezliğine neden olur.  Bebeğin tiroid bezinin hormon yapması için anne karnındayken anneden  göbek kordonuyla yeteri kadar iyot alması gerekir. Annede iyot az olunca bebeğe de az iyot geçtiğinden  bebek yeteri kadar tiroid hormonu yapamaz.

Doğumsal tiroid yetmezliği Türkiye’de    her 4000 doğumda 1 görülür.  Kız bebeklerde erkek bebeklere göre 2 kat daha fazla   doğumsal tiroid yetmezliği görülmektedir.  Doğumsal  hipotiroidinin diğer nedenleri % 85  hastada tiroid  bezinde  anormallikler  olmasına (bezin  tamamen yokluğu veya  bir kısmının yokluğu gibi) ya da  % 15 hastada hormon  yapımındaki genetik  bozukluklara bağlıdır.

Doğumsal  tiroid yetmezliği  olup olmadığını anlamak için tüm bebeklerde doğum sonrası topuktan alınan  kanda TSH hormonu ölçümünü  yapmak gerekir.  TSH yüksek çıkarsa bir ay sonra tekrar hormon kontrolü yapılır ve duruma göre tedaviye karar verilir.

Yeni Doğan Bebeklerde Tiroid  Hormon Taraması Mutlaka Yapılmalıdır

Bebeklerde hipotiroidi doğumsal olarak ortaya çıkabilir. Bu bebekler hemen tedavi edilmez ise zeka geriliği, boy kısalığı, el ve yüzde şişlik, sağırlık,  ve  sinir sistemiyle ilgili bozukluklar oluşur ve sonradan tedaviye başlansa bile bu hasarlar düzelmez.

Türkiye’de  yeni doğan her 4000  bebekten birisinde hipotiroidi vardır.  Doğumsal tiroid yetmezliği çoğunlukla  tiroid bezi yokluğu veya hormon yapım bozukluğu nedeniyle oluşur. 

Bu bebeklerde solunum sıkıntısı, dilde büyüklük, göbek fıtığı, morarma, sarılık, beslenmenin kötü olması, at kişnemesi gibi ağlama ve kemik gelişim bozukluğu vardır.

Bebeklerde hipotiroidi taraması topuktan filtre kağıdına kan damlatılarak yapılır. İlk ölçümde TSH hormonu 30 IU/L’den yüksek çıkarsa  çocuk bir ay sonra tekrar çağrılır ve serbest T4 ve TSH hormon düzeylerine bakılır. T4 düşük ve TSH 30’dan yüksek bulunursa  hipotiroidi yani tiroid bezi yetmezliği tanısı konarak hemen  tiroid ilacı ile  tedavisine başlanır. Bu çocukların tedavisi için   Tıp Fakültelerinde veya diğer hastanelerde bulunan Çocuk Endokrinolojisi bölümüne başvurmanız ve takiplerinin orada yapılması daha uygundur.

Çocuklarda tedavi edilmeyen tiroid yetmezliği büyümeyi engeller, boy kısa kalır ve zeka gelişimi geri kalır.  Bu çocuklar erken yaşta ergenliğe girebilir.

KİMLERDE  TİROİD  YETMEZLİĞİ   RİSKİ  VARDIR?

Tiroid bezi yetmezliği gelişme olasılığı yüksek olan veya risk altındaki kişiler aşağıda verilmiştir:

1-    Ailesinde tiroid hastalığı olanlar :  Ailesinde Hashimoto hastalığı ve Graves gibi hastalığı olanlarda tiroid bezi yetmezliği gelişme riski daha fazladır.
2-    Kadınlar: Tiroid bezi yetmezliği  kadınlarda  erkeklere göre 8-10 kat daha fazla görülür. Bu nedenle kadınlar risk altındadır.  Özellikle gebelikte, doğumdan sonraki ilk yıl içinde  ve menopoz döneminde kadınlarda tiroid bezi yetmezliği sıklığı çok fazladır.
3-     50 yaş üstü tüm kadınlar : Hipotiroidizm her yaşta ortaya çıkabilir ancak yaş artıkça risk artar.  Kadınlarda özellikle 50 yaşın üzerinde tiroid yetmezliği sıklığı artar. Erkeklerde ise 60 yaşın üzerinde  daha fazla görülür. 70 yaşın üzerindeki kadınların %15’inde hipotiroidi vardır.
4-    Daha önceden tiroid hastalığı  veya tiroid ameliyatı   geçirenler: Önceden tiroid hastalığı geçirenlerde tiroid bezi yetmezliği gelişebilir. Ameliyat olanlarda da yeteri kadar hormon yapacak tiroid bezi kalmayınca hipotiroidi gelişir.
5-    Guatrı olanlar: guatrı olanlarda  Hashimoto hastalığı veya tiroid iltihabı önceden mevcut olabilir ve bu nedenle tiroid yetmezliği bulunabilir.
6-    Şeker hastalığı olanlar: Şeker  hastalarının % 10’unda  Hashimoto hastalığı ve buna bağlı hipotiroidi gelişir. Doğum yapan şeker hastalarının   % 25’inde tiroid bezi iltihabı ve buna bağlı tiroid yetmezliği ortaya çıkmaktadır.  
7-    Otoimmün hastalıklar denen ve vücudun kendi organlarını tahrip etmesiyle karakterize  Addison hastalığı (böbreküstü bezi yetmezliği-kortizol hormon azlığı), alopesi (saçlarda belirli bölgelerde dökülme-saçkıran), vitiligo (deride renksiz bazı alanlar olması)  ve  tip 1 şeker hastalığı  gibi hastalığı olan kişilerde tiroid bezi yetmezliği daha fazla görülür.
8-    Demans veya depresyonu olanlar: : Hipotiroidi bazen demans şeklinde karşımıza çıkar. Bu kişilerde tiroid hormon tetkiklerinin yapılması  gerekir.  Manik-depresif hastalığı olanlarda da hipotiroidi sık görülmektedir. .
9-    Lityum ve amiodaron (cordarone)  ilacı kullananlar : Bazı psikolojik hastalıkların tedavisinde kullanılan Lityum ilacı   guatr ve hipotiroidizm gelişmesine neden olabilir.  Lityum kullanan hastaların % 5’inde tam tiroid yetmezliği, % 25’inde hafif tiroid yetmezliği gelişmektedir. Kalp atım (ritm) bozukluklarının tedavisinde kullanılan Cordarone (amiodaron) ilacı da tiroid bezi yetmezliğine neden olabilmektedir.  Bu ilaçları kullananlarda belirli aralıklarla TSH hormonunun  ölçülmesi gerekir.
10-    Kolesterolü yüksek olanlar: Hipotiroidisi bulunan  hastalarda kan kolesterolü yükselir. Bu nedenle kolesterolü yüksek kişilerde tiroid hormon tetkiki yapılması gerekir.
11-    Gebe kalamayan (kısır) kadınlar: Çocuk istediği halde gebe kalamayan kadınlarda tiroid yetmezliği olabilir. Tiroid yetmezliği yumurtlamayı engeller. Bu tür kadınlarda tiroid hormon tetkikleri yapılır.
12-    Glokom ve algılama bozukluğu olan yaşlılarda : Gözdeki tansiyonun artmasına glokom denir. Glokomlu hastalarda tiroid hormon yetmezliği sık bulunur.  Algılama bozukluğu varsa yine tiroid bezini araştırmak gerekir.
13-    Kan sodyumu düşük  olanlarda : Kanda sodyum tetkiki düşük çıkan kişilerde bazen tiroid bezi yetmezliği olabilir.
14-    Kansızlığı (anemisi) olanlarda : Hipotiroidide kansızlık sık olduğundan kansızlığı olanlarda tiroid hormon tetkiklerinin yapılması gerekir.
15-    CPK ve LDH  tetkikleri yüksek olanlarda : kreatin fosfokinaz (CPK)  ve laktat dehidrogenaz (LDH) kan tetkikleri  hipotiroidili hastalarda  yüksektir. Başka amaçla bu tetkikler yapıldığında yüksek bulunursa hipotiroidi olabileceği akla gelmeli ve tiroid hormon tetkikleri yapılmalıdır.
16-     Karaciğer tetkikleri bozuk çıkanlarda: Karaciğer tetkikleri dediğimiz SGOT, SGPT ve alkalen fosfataz hipotiroidide yüksek çıkabilir. Başka amaçla yapılan bu tetkikler yüksek çıktığında o kişide  hipotiroidi  hastalığı olabileceği de düşünülerek tiroid tetkikleri yapılmalıdır.
17-    Prolaktin hormonu yüksek  olanlarda : Memeden süt salgılatıcı hormon olarak bilinen prolaktin hormonu  tiroid hormonları az ise kanda yükselebilir.  Prolaktin hormonunu yüksek olan kişilerde tiroid bezi yetmezliği olup olmadığının   araştırılması gerekir.
18-    Down sendromu veya Turner sendromu adı verilen doğumsal genetik hastalığı olanlarda hipotiroidi sık görülür.

TİROİT BEZİ YETMEZLİĞİNDE OLUŞAN ŞİKAYET VE BELİRTİLER

Tiroid bezi yetmezliğine ait şikayetler hastalığın şiddetine göre değişir. Bazen hiçbir şikayet yok iken bazı hastalarda çok şiddetli belirti ve şikayetler ortaya çıkar. Bazı belirtiler özellikle yaşlı kişilerde yaşlılığa bağlanır ve hastalık akla gelmez ise atlanır. Tiroid bezi az çalışan ve tiroid hormonları kanda azalan bir kişide şu belirtiler olabilir:

•    Kolay yorulma, yorgunluk, bitkinlik, enerji azlığı (yaygın)
•    Hatırlamada zorluk, unutkanlık, yavaş düşünme, konsantre olamama
•    Hareketlerde yavaşlık
•    Sabahleyin uyanmada zorluk, daha çok uyku isteği, gün içinde uyuklama
•    Üşüme veya kendini soğuk hissetme
•    Terlemenin azalması
•    Kuru, soğuk, kalın ve kaşınan bir deri
•    Sarı veya portakal renginde bir deri
•    Kuru, kaba ve kolay kırılan tırnaklar
•    Saç dökülmesi, saçlarda azalma, kaşlarda  dökülme
•    İştah kaybı
•    Kilo alma ve kiloyu verememe
•    Horlama  başlaması
•    Kas krampları ve eklemlerde ağrı oluşması
•    Kaslarda iğne batması hissi veya karıncalanma
•    Kabızlık olmaya başlaması
•    Göz etrafının ve  göz altının şişmesi
•    El, ayak ve eklemlerde şişlik
•    Karpal tünel sendromu denilen el bileğinde sinir sıkışması ve ağrı
•    Adet kanamalarının daha fazla miktarda olması,  adetlerde kramp olması ve adet öncesi dönemin kötü geçmesi
•    Bazı kadınlarda adet sıklığının azalması veya adetlerin  kesilmesi
•    Depresyon gelişmesi ve hiçbir şeyle ilgilenmeme
•    Sesin kalınlaşması ve ses kısıklığı
•    İşitmede azalma oluşması
•    Guatr oluşması (Hashimoto hastalarında olur)
•    Tiroid bezinin küçülmesi (tiroid bezi iltihaplarına veya Hashimotonun son evresine bağlı olarak)
•    Kalp hızının ve nabız sayısının azalması
•    Kan kolesterol  düzeyinde artma
•    Gebe kalamama (kısırlık)
•    Libido (Cinsel istek) azlığı ve empotans
•    Reflekslerin  yavaş olması
•    Kekemelik

Yukarıda sıralanan şikayet ve belirtilerin hepsi tiroid yetmezliği olan bütün hastalarda olmadığı gibi bu şikayetlerin olması da o kişide mutlaka tiroid bezi yetmezliği olduğu anlamına gelmez.   Bu şikayetlerin çoğu  tiroid bezi yetmezliği olmayan kişilerde de olabilir. Bu nedenle de farkına varılmayabilir. Tiroid bezi yetmezliği olan birçok kişi kendisinde bu hastalığın olduğunu bilmeden  şikayetlerine çare bulmak amacıyla Endokrinoloji uzmanı yerine başka doktorlara gider. Adet bozukluğu nedeniyle kadın-doğum  uzmanına, depresyon nedeniyle psikolog veya psikiyatri doktoruna, kansızlık nedeniyle  hematoloji uzmanına  ve kas ağrıları nedeniyle fizik tedavi uzmanına giden çok hasta vardır. Bu uzmanlar tiroid bezi hastalığından şüphelenirlerse hipotiroidi  hastalığı teşhis edilir, aksi durumda  ise sadece şikayete yönelik tedavi yapılır ve hastalık düzelmez.  Bazı hastalarda tiroid bezi yetmezliği yavaş olarak geliştiğinden  farkına varılması zaman alabilir.